खनालको पत्रकारितासँगै व्यावसायिक खेती

पोखरा । मध्य असारको टन्टलापुर घाममा महिला उद्यमी संघ नेपाल, तनहुँको शुक्लागण्डकी नगरपालिका नगर इकाईको टोली शुक्रबार शुक्लागण्डकी नगरपालिका वडा नं २ स्थित एक्ले खेतमा ॐ कृषि फर्मले लगाएको कुरिलो तथा सिप्लीकान खेती अवलोकनका लागि पुग्यो ।

युवा व्यवसायी कविराज खनालले एक्ले फाँटमा लगाउनुभएको कुरिलो र सिप्लीकान खेतीबारे स्थलगत रुपमा नै जान्न र बुुझ्न पुगेको महिला उद्यमी संघ नेपाल तनहुँ शुक्लागण्डकी नगर इकाईका अध्यक्ष तुलसी शाह नेतृत्वको टोलीलाई खनालले यस खेतीका फाइदा, लगाउने तरिकाका साथै विद्यमान बजार समेतको जानकारी गराउनुभयो ।

स्वदेशमा नै केही गर्न सकिन्छ भन्ने सन्देश समाजमा फैलाउने उद्देश्य राख्नुभएका खनालको व्यावसायिक कृषि यतिखेर उद्यमशीलताको विकासमा लागेका संघ संस्थादेखि व्यक्ति विशेषका लागि पनि दरिलो पाठशाला बन्दै गएको छ ।

फर्म अन्तर्गत खनालले शुक्लागण्डकी नगरपालिका वडा नं १, २ का साथै वडा नं ३२ मा प्राङगारिक फलफूल, कागती, तरकारी, नर्सरी उत्पादनसँगै विक्री केन्द्र पनि सञ्चालन गरिरहनुभएको छ । आफ्नो फर्ममा कुरिलो, सिप्लीकान, कागती माछा, बङ्गुरका साथै विभिन्न प्रजातिका फलफूल तरकारी समेत उपलब्ध हुने उहाँले जानकारी दिनुभयो ।

“फर्ममा विभिन्न उत्पादन त छ नै पछिल्लो समयमा ठाउँ ठाउँबाट मैले लगाएको कुरिलो खेतीका साथै सिप्लीकान खेती हेर्नका लागि पनि युवा उद्यमीहरू आउने गरेका छन्”, उहाँले भन्नुभयो, “फर्ममा आउने जो कोहीलाई कुरिलो, सिप्लीकान लगायत खेतीका प्रविधि, उपयोगिता र बजारीकरण लगायतका विषयमा जानकारी गराउँदै आएको छु ।”

व्यावसायिक कृषिसँगै पत्रकारिता र शिक्षण पेशालाई सँगसँगै अघि बढाएका खनालका अनुभव यतिखेर अरूका लागि पनि अनुकरणीय बनेका छन् । रेडियो नेपालका साथै आदर्श समाज राष्ट्रिय दैनिकका संवाददाताका रुपमा रहेका खनाल लेखनाथ पत्रकार मञ्चको अध्यक्ष हुनुहुन्छ भने उहाँले ब्रह्मरुपा माध्यमिक विद्यालय राजाको चौतारामा कम्प्युटर विज्ञान विषयमा विगत २० वर्षदेखि अध्यापन समेत गरिरहनुभएको छ । 

चार वर्ष यता शुक्लागण्डकी नगरपालिका वडा नं २ एक्लेखेतका साथै तार्कुडाँडामा कुरिलो खेतीका साथै सिप्लीकान खेती गरिरहनुभएका खनालको फर्ममा नौ सय बेर्ना कुरिलो लगाइएकोमा आठ सय बेर्नाबाट उत्पादन सुरु भइसकेको छ । कुरिलो खेतीबाट आफूले वार्षिक चार लाख रुपैयाँ आम्दानी गरिरहेको उहाँले अनुभव सुनाउनुभयो । सुरुमा एक हजारको सङ्ख्यामा सिप्लीकान लगाए पनि डढेलोजन्य प्रकोपका कारण हाल आठ सयको सङ्ख्यामा बोटहरू रहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । कुरिलो र सिप्लीकान दुवैको बजारका लागि समस्या नरहेको बताउँदै उहाँले कुरिलो प्रतिकिलो एक हजार रुपैयाँसम्म विक्री भइरहेको बताउनुभयो । 

नेपालका अधिकांश भूभागमा लगाउन सकिने कुरिलो बहुपोषणयुक्त औषधीय गुण भएको बहुवर्षीय वनस्पति हो । स्वास्थ्यका लागि धेरै उपयोगी कुरिलोको टुसालाई तरकारीको रूपमा बढी प्रयोग गरिन्छ । कुरिलोमा प्रशस्त मात्रामा प्रोटिन, भिटामिन, फाइबर, क्याल्सियमसँगै अन्य विभिन्न विभिन्न पौष्टिक तत्त्व पाइने र बच्चादेखि वृद्धसम्म सबैका लागि यो अत्यन्त उपयोगी रहेको खनालले बताउनुभयो ।

सिप्लीकान विशेषत नेपालको पहाडी भागमा पाईने अर्को औषधीजन्य वनस्पति हो । खनालका अनुसार स्वादमा केही तीतो हुने यसलाई तरकारी या अचारको रुपमा विभिन्न किसिमको परिकार बनाएर खाने प्रचलन रहेको छ । उच्च रक्तचापको समस्याका साथै मृगौला एवम् ज्वरोजन्य समस्यामा यसको उपयोगिता रहने उहाँले बताउनुभयो ।

विशेष गरी सिप्लीकानको गुन्द्रुक धेरै महत्वको मानिन्छ । यसको गुन्द्रुक प्रतिकिलो चारदेखि पाँच हजार रुपैयाँ सम्ममा विक्री गर्न सकिने उहाँले बताउनुभयो । उत्पादन गर्न सकेमा बजारको कुनै समस्या नरहेको बताउँदै उहाँले यसतर्फ आम सर्वसाधारणलाई आकर्षित गर्न सकेमा त्यसबाट रोजगारी अभिवृद्धि गर्न सकिने धेरै सम्भावना रहेको बताउनुभयो ।

“रोजगारीको खोजीमा धेरै नेपाली युवाहरू विदेशिएका अवस्थामा सम्भावनायुक्त कुरिलो, सिप्लीकान जस्ता खेतीतर्फ अभिप्रेरित गरी उनीहरूलाई यहीँ नै बस्न सक्ने वातावरण बनाउन सकिन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “अब राज्यले कृषिमा अनुदान भन्दा पनि उनीहरूलाई सामाजिक सुरक्षा कोषमा आबद्ध गर्नु अपरिहार्य छ ।”

वास्तविक कृषकको पहिचान गर्दै उनीहरूलाई प्रोत्साहित बन्ने वातावरण राज्यले तयार गर्न सकेमा कृषितर्फको आकर्षण बढेर जाने र त्यसले बढ्दो युवा पलायन रोक्दै उनीहरूलाई यही नै केही गरौँ भन्ने भावनाको विकास गराउने उहाँको तर्क छ ।

बहुपोषण र औषधीयुक्त कुरिलो तथा सिप्लीकान खेती घरघरमा गरिएमा त्यसले सर्वसाधारणको स्वास्थ्य रक्षामा पनि योगदान पुग्ने बताउँदै उहाँले आफूले प्राप्त गरेको ज्ञान तथा अनुभव समाज तथा राष्ट्रमा बाँड्न चाहेको बताउनुभयो ।

“बहुपोषण र औषधीका कारण प्रत्येक घरघरमा १०÷१० वटा कुरिलो तथा सिप्लीकानका बोटहरू लगाउनुपर्छ भन्ने मेरो सोच छ”, उहाँले भन्नुभयो,“यसका लागि मैले प्राप्त गरेका अनुभव तथा ज्ञानसिप समुदायमा बाँड्न चाहन्छु।”

खनालले फर्ममार्फत कुरिलो तथा सिप्लीकानका बेर्नाका साथै निबुवा, कागती आदिका बिरुवा तयार गरी बेच्दै आउनुभएको छ । उहाँको फर्ममार्फत माछा पालन पनि सञ्चालन भइरहेको छ । पछिल्लो समयमा मत्स्य अनुसन्धान केन्द्र, बेगनासको अनुसन्धानबाट प्रमाणित भई पोखरा र आसपासमा धेरै सम्भावना देखिएको सिपीमा मोती खेती गर्नेतर्फ पनि आफ्नो सोच रहेको र राज्यले चाहेमा पाँच वर्ष भित्रमा बाख्रा पैँचो कार्यक्रम र जिल्लाका हरेक बाँझो जमिनलाई कुरिलो र सिप्लीकान खेतीले हराभरा बनाउने लक्ष्यका साथ अगाडि बढ्नु भएको छ ।